Spostrzegamy siebie przez pryzmat innych, przez pryzmat ważnych dla danej epoki czy środowiska znaczeń. Na kształtowanie się JA wpływa kultura w jakiej dorastamy. Stąd wyróżnienie m.in. Ja Współzależne( kultury azjatyckie), i Ja Niezależne ( Ameryka Północna).( Markus i Kitayama)
Tożsamość osobista wiąże się z wykształceniem pojęcia JA. Wyraża się to spostrzeganiem siebie jako niepowtarzalnej jednostki identyfikowaniem się z celami i standardami osobistymi. Aby mogła uformować się dobra tożsamość osobista musi dojść do różnicowania JA-INNI, JA-MY. Jednostka musi wyraźnie odróżniać swoje własne myśli uczucia od innych osób nawet wewnątrz własnej grupy. Musi być wyraźna odrębność schematów JA-INNI. Jedną z najważniejszych funkcji jaką pełni Ja jest więc umiejętność odróżnienia siebie, swoich uczuć, myśli, schematów od innych.
1. Freud
Ego wyłania się z id i zapożyczając od niego energię popędową, usiłuje uzgadniać jego ślepe żądania z ograniczeniami otoczenia. W przeciwieństwie do id, rządzącego się zasadą przyjemności, ego postępuje zgodnie z zasadą rzeczywistości. Przejawem stosowania tej zasady jest np. odroczenie gratyfikacji popędu (do czasu, kiedy okoliczności są sprzyjające).
Ego jest częściowo świadome. W tym świadomym aspekcie odpowiada za kontakty z otoczeniem i procesy myślenia – jego dziedziną jest racjonalna działalność poznawcza i podejmowanie rozważnych decyzji.
Nieświadoma część ego kształtuje mechanizmy obronne, czyli strategie służące zmniejszeniu lęku wynikającego z konfliktów
- między różnymi popędami
- między id a superego (chęcią zaspokojenia popędów a chęcią życia zgodnie z normami).
Przykładowe mechanizmy obronne:
wyparcie, regresja, kompensacja, sublimacja, przemieszczenie, acting-out (rozegranie w działaniu), reakcja upozorowana, izolowanie, racjonalizacja, intelektualizacja, seksualizacja, rozszczepienie, zaprzeczenie, identyfikacja, introjekcja, projekcja.
Uwaga: mechanizmy obronne badała głównie córka Freuda Anna Freud umieszczana w nurcie psychologii ego.
2.Teorie relacji z obiektem
Melanie Klein, William Fairbairn, Donald Winnicott ; zdrowe poczucie ja pochodzi z prawidłowych relacji, przede wszystkim z matką. Self wyodrębnia się zatem z wewnętrznej reprezentacji osoby, z którą dziecko jest silnie związane (ta wewnętrzna reprezentacja obiektu nazywana jest self-obiektem).
3. Psychodynamiczna teoria self – na podstawie relacji z obiektem
3.1. Margaret Mahler [uwaga: raczej geneza ja niż jego funkcje!]
Proces wyodrębniania się self – proces separacji/indywiduacji, czyli stopniowe zyskiwanie świadomości przez dziecko, że jest istotą oddzielną od matki (separacja) oraz że ma własną indywidualność (indywiduacja).
2-5 miesiąc – stadium symbiozy, całkowita zależność dziecka od matki, dziecko ma poczucie „zlania” z matką
5-6 miesiąc – ok. 3 rok życia: stadium separacji/indywiduacji
a) 5-10 mc: faza różnicowania, ciekawość wobec obcych, lęk przed rozdzieleniem z matką
b) 10-15 mc: faza praktyki, dziecko mając poczucie więzi, oddala się od rodziców, eksplorując otoczenie, początki chodzenia i rozumienia mowy – podstawy autonomicznego ja
c) 16-23 mc: faza ponownego zbliżenia, dziecko jest świadome odrębności od matki i ma w związku z tym ambiwalentne uczucia – konflikt między autonomią a zależnością; ponadto matka wydaje się raz dobra (gdy pozwala), raz zła (gdy nie pozwala)
d) 24-30/36 mc: faza konsolidacji – tworzy się zintegrowany obraz stałego obiektu, tzn. sprzeczne i ambiwalentne uczucia do matki zostają połączone i dziecko „rozumie”, że matka jako oddzielny obiekt może być raz dobra, a raz zła. Poczucie własnej odrębności: używanie zaimka ja, rozwój uczuć dumy i wstydu oraz niezależność w poruszaniu się.
[Winnicott: o powodzeniu procesu separacji decyduje wystarczająco dobre przywiązanie, które daje poczucie bezpieczeństwa i dzięki temu ułatwia wytworzenie odrębnego obrazu siebie i matki. Jeśli proces separacji nieudany a osobowość schizoidalna].
3.2. Heinz Kohut – narcyzm
Wczesne relacje dziecka z rodzicami – jeśli ok. (empatyczne, wspierające), kształtuje się całościowe i zintegrowane self (poczucie tożsamości osobistej).
Rozwojowi sprzyja optymalny poziom frustracji (niezaspokojenia potrzeb) – dziecko nie może cały czas być jednością z matką, w sytuacji braku kontaktu zastępuje jej fizyczną obecność jej obrazem w psychice (tworzy się self-obiekt).
Dziecko z natury jest skoncentrowane na sobie (narcystyczne), a rdzenne self skupia się wokół dwóch potrzeb narcystycznych, dotyczących 1) self; 2) self-obiektu:
1) ujawnianie swojej wielkości i doskonałości (potwierdzeniem tego – zachwyty rodziców)
2) ukształtowanie wyidealizowanego obrazu rodziców.
Podziw rodziców dla dziecka daje początek ambicjom i dążeniom. Z kolei dzięki podziwianiu rodziców dziecko uwewnętrznia ich wartości, ideały i cele. Między ambicjami a ideałami powstaje „łuk napięcia”, który jest motorem aktywności psychicznej self. Self ukształtowane w ten sposób cechuje się dwiema właściwościami:
1) poczucie własnej wartości i zaufanie do siebie
2) zdolność do bezinteresownej troski o innych (możliwe tworzenie związków na bazie szacunku, przywiązania, wsparcia).
I tak jest ok (zdrowa osobowość) – czyli narcyzm u Kohuta jest koniecznym etapem rozwoju osobowości.
3.3. Otto Kernberg
Podobnie: zdrowe relacje z obiektem a zintegrowane ego
Jeżeli obiekt jest rozszczepiany (dobra matka i zła matka), rozszczepiane jest też ego (dobre ja i złe ja), co może prowadzić do defektu ego.
Mechanizm introjekcji i indentyfikacji – introjektowane obrazy są odseparowane od siebie na zasadzie dobre-złe, a w identyfikacji zachodzi ich synteza. Self jest sumą wszystkich reprezentacji siebie w relacjach (np. wszystkich ról i pozycji) i wszystkich reprezentacji obiektu. Pełni funkcję:
- integracyjną (organizuje doświadczenie)
- antycypacyjną (integruje doświadczenia przeszłe z oczekiwanymi).
Dzięki temu doświadczenia stają się zrozumiałe – self zapewnia poczucie ciągłości.
Kształtowanie się zbioru identyfikacji a kształtowanie własnej tożsamości oraz charakterystycznych zachowań i postaw przyjmowanych w relacjach.
Tożsamość ego – pochodna silnego, zintegrowanego i dającego poczucie ciągłości self (najwyższy poziom organizacji self).
Z drugiej strony – rozszczepienie ego, dezintegracja: przyczyną jest brak stabilnej tożsamości, która z kolei wynika z niespójnych introjekcji i identyfikacji (np. z powodu uczestniczenia w zaburzonych, wzajemnie sprzecznych rolach).
4. Teorie ego
Ogólne założenia wspólne różnym autorom /w porównaniu z założeniami Freuda/:
- ego ma nie tylko funkcje obronne, ale też funkcje opanowywania rzeczywistości, rozwiązywania konfliktów i integrowania osobowości
- ego nie musi być wyłącznie miejscem nieustającego konfliktu; zapewnia też zdrową adaptację dzięki takim funkcjom jak uczenie się, pamięć, spostrzeganie, myślenie, uogólnianie doświadczeń
- ego może funkcjonować jako względnie autonomiczny system energetyczny, ponieważ id nie jest jedynym źródłem energii psychicznej
- dzięki zdolności ego do kierowania zachowaniem i organizowania doświadczeń jednostka może stać się kompetentnym, skutecznym członkiem społeczeństwa.
4.1. Heinz Hartmann
- ego nie rozwija się z id – zarówno ego, jak i id czerpią energię ze wspólnego źródła instynktów
- ego i id wzajemnie się regulują i wpływają na siebie
- ego może działać w sferze wolnej od konfliktu
Funkcje ego:
a) podstawowe /instrumentalne/: percepcja, motoryka, mowa, pamięć, myślenie konkretne (tu energia autonomiczna [autonomia pierwotna], nie pochodzi od id, została oderwana od popędów)
b) centralne: organizacja percepcji, synteza doświadczeń, myślenie abstrakcyjne, motywacja, reality testing [wyczuwanie tego, co rzeczywiste, i rozróżnianie tego np. od własnych wyobrażeń, życzeń, lęków], planowanie i inne formy intencjonalnej aktywności umysłowej (tu autonomia wtórna, neutralizacja energii popędowej na rzecz celów poznawczych i motywacyjnych)
Ego – struktura subiektywna; self – jej subiektywny i świadomy aspekt.
Silne stabilne ego – bez regresji i wikłania w konflikty, ale też bez tłumienia id (funkcje pierwotne – w spontanicznych aktywnościach: w zabawie, sporcie, seksie: regresja w służbie ego).
4.2. Robert White
Ego ma własną energię i własne rodzaje satysfakcji niezależne od id. Energia ego – u dziecko w odkrywaniu świata i manipulowaniu przedmiotami (nie są to pośrednie gratyfikacje popędu seksualnego lub agresji).
Jedno z ważnych autonomicznych źródeł satysfakcji ego – poczucie kompetencji w wykonywaniu działań adaptacyjnych (opanowywanie środowiska, oddziaływanie na innych ludzi).
4.3. Jane Loevinger
Rozwój ego wg stadiów Piageta /ujęcie procesualne, nie strukturalne/ujawnia się poprzez syntezę, integrowanie, porządkowanie i interpretację doświadczeń. Ego, czyniąc doświadczenia zrozumiałymi, dostosowuje się do rzeczywistości. Na kolejnych etapach zmienia się sposób opracowania doświadczeń (na każdym następnym jest bardziej zaawansowany i złożony). Ego rozwija się w czterech obszarach: samokontrola, relacje, świadome zainteresowania, myślenie.
Rozwój ego zmierza do ukształtowani świadomego ja, które przechodzi od egocentryzmu do coraz większego zróżnicowania, tolerancji, integracji. Stadium rozwoju ego można określić na podstawie testu zdań niedokończonych opracowanego przez autorkę (J.L.).
4.4. Erik Erikson
W toku życia osiem kryzysów rozwojowych związanych z określonym zadaniem rozwojowym, które wymaga zmiany sposobu funkcjonowania i prowadzi do wypracowania nowej właściwości (cnoty) ego.
Z innych opracowań:
Pojęcie JA to struktura składająca się z wielu schematów, które tworzą luźną sieć przekonań o sobie. Informację dotyczące siebie tworzą i zajmują szczególne miejsce w całym systemie poznawczym jednostki. Takie informacje są pamiętane lepiej i przetwarzane głębiej niż te, które nie odnoszą się do JA. Różnorodność i rozległość przekonań na własny temat jest tak duża, że często takie treści zawierają sądy sprzeczne i nie sposób używać naraz wszystkich informacji na temat siebie. Dzięki istnieniu JA „roboczego” lub inaczej „spontanicznego pojęcia JA” możliwe jest tolerowanie niespójności w obrębie JA – ponieważ tylko niewielka liczba przekonań o sobie jest przez podmiot w danym momencie uświadamiana. JA to nie tylko przekonania na temat tego, „jaki jestem”, ale także na temat tego, „jaki byłem, mogłem być lub mogę być i co mogę osiągnąć”. Takie przeświadczenia mogą mieć charakter pozytywny – np. jak dobrze mogło być, może być, lub negatywny – np. jak źle mogło, może być w przyszłości. Takie wyobrażenia JA mogą wpływać i ukierunkowywać nasze działania – szczególnie ważne są wyobrażenia na temat JA „przyszłego” – np. ludzie mogą zacząć przestrzegać diety pod wpływem wyobrażenia siebie jako osoby szczupłej, zgrabnej, zdrowej – przyszłe JA pożądane, jak również otyłej – przyszłe JA niepożądane. Higgins w pojęciu JA wyróżnia 2 perspektywy. Pierwsza to własna, czyli to, co my o sobie myślimy, druga to perspektywa „innych znaczących” – czyli osób dla nas ważnych. Istotne jest nie to, co rzeczywiście ci znaczący myślą o podmiocie, ale jego własne wyobrażenie na temat tych sądów. Dzięki tym 2 perspektywom możemy porównać nasze opinie o nas z opiniami osób dla nas ważnych. Według Higginsa główne obszary JA, które podlegają ocenie to: JA realne – jest to zbiór umiejętności, cech, aspiracji, wiedzy, marzeń, o których jednostka myśli, że jest nimi obdarzona lub sądzi, że ktoś inny uważa je za ją charakteryzujące. JA idealne – zbiór cech, atrybutów, które jednostka chciałaby mieć lub sądzi, że ktoś inny chciałby, aby je miała. JA powinnościowe – zbiór myśli, cech, uczuć, umiejętności, które powinny charakteryzować jednostkę- ona tak uważa, bądź jej zdaniem ktoś inny tak sądzi. Każde z tych JA można zestawiać z innym. Rozbieżność między JA realnym a idealnym często jest określana jako stopień samoakceptacji. Jeżeli te rozbieżności są duże to wiążą się one z niespełnieniem osobistych pragnień i nadziei, co rodzi emocje rozczarowania i frustrację. Podobnie jest przy zestawieniu JA realnego własnego z JA idealnym innych znaczących. Powstaje wtedy uczucie niespełnienia cudzych oczekiwań, rodzi to poczucie winy oraz doznanie własnej niedoskonałości. Rozbieżność między JA realnym własnym a JA powinnościowym innych to stan niespełnienia pewnych wymogów i norm społecznych – często wiąże się to z otrzymywaniem kar, zwłaszcza w dzieciństwie. Redukcja tych przykrych stanów i negatywnych emocji dokonuje się dzięki osiągnięciu przez podmiot stanów zgodnych z treścią ukierunkowań – a więc z zawartością JA idealnego i powinnościowego. Tak więc rola JA jest znacząca, dzięki niemu widzimy rozbieżności, które chcemy zredukować, co popycha nas do działania i samodoskonalenia.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz