Wpływ otoczenia społecznego na rozwój w okresie dorosłości

Aby o zmianie można było powiedzieć, ze jest rozwojowa musi spełniać następujące warunki: nie może być zmian ani nagła i jednorazowa, ani krótkotrwała, ale zmiana względnie długotrwała; nie może to być zmiana pojedyncza, ale kilka zmian po sobie następujących, czyli ciąg zmian; nie może być ciąg typu stale powtarzającego się zamkniętego cyklu, ale ciąg o charakterze jednokierunkowym” otwartym”, kiedy to w miarę upływu czasu, „ co najmniej jeden parametr danego obiektu zmienia się monotonicznie( tzn. stale rośnie albo stale maleje)- inaczej- ciąg zmian musi tworzyć jakąś uporządkowaną w czasie sekwencję; zmiana toa dotyczy wewnętrznej struktury obiektu, a więc jakościowych przeobrażeń poszczególnych elementów i/lub niektórych relacji między nimi, czy też całego układu powiązań; zmiany układu są względnie nieodwracalne; istotne, kluczowe przyczyny zmian tkwią w samym zmieniających się układzie- zmiany o charakterze rozwojowym są wywoływane przez przyczyny wewnętrzne, czyli są to zmiany spontaniczne, nie inicjowane zewnętrznymi względem układu czynnikami- czynniki zewnętrzne mogą natomiast ową zmianę podtrzymywać, przyspieszać ją bądź opóźniać ale nie mogą jej inicjować.
Współcześnie przyjmuje się iż rozwój jednostki to wypadkowa różnych sił, zarówno o charakterze biologiczny, jako efekt dojrzewania organizmu, jak i o charakterze społecznym, jako efekt uczenia się pod wpływem stymulacji płynącej z otoczenia głownie ja inni ludzie.


Helen Bee wyróżniła trzy rodzaje zmian, którymi interesuje się psychologia rozwoju człowieka. Są to zmiany uniwersalne, zmiany wspólne dla danej grupy osób i zmiany indywidualne.

Zmiany uniwersalne:
Są przypisywane do wieku czyi odnoszą się do każdego człowieka w danej grupie wiekowej. Chodzi o takie zmiany, które warunkowane są procesem biologicznego dojrzewania organizmu z jednej strony i tzw uniwersalnymi doświadczeniami społecznymi z drugiej.
Zmianom biologicznym towarzyszą określone oczekiwania społeczne. Np. urodzenie pierwszego dziecka w wieku 20-30 lat, opuszczeni domu rodziców w początkach wcześniej dorosłości, podjęcie pracy i usamodzielnienie się finansowe w tym samym czasie.

Zmiany wspólne:
Charakteryzują osoby należące do jakiejś społeczności lokalnej, wspólnoty, grupy a więc wynikają z uczestniczenia w podobnych sytuacjach, czego efektem jest podzielanie podobnych doświadczeń społecznych i podobnych przeżyć. Każda kultura, każda grupa społeczna, także każda rodzina czy grupa rówieśnicza tworzy własne standardy, określające sposób zachowania swych członków zależnie od wieku płci zajmowanej pozycji. Rozpatrując zmiany rozwojowe trzeba uwzględniać fakt, że każe pokolenia żyjące w tej samej kulturę w tym samym czasie historycznym w tym samym środowisku fizycznym i społecznym jednoczenie żyją w innym środowisku psychologicznym i że to także determinuje jego zachowanie i wpływa na jego rozwój.

Zmiany indywidualne:
Są wywoływane czynnikami unikatowymi, oddziałującymi tylko na daną jednostkę. Przykładem mogą być sytuacje traumatyczne, przypadkowe, nagłe zdarzenia, niepunktualność nacisków biologicznych czy społecznych. „ Niepunktualność” ma odmienne znaczenie psychologiczne, a więc i konsekwencje dla rozwoju, w zależności od tego, w jakim wieku się pojawia- np. urodzenie pierwszego dziecka przez 12-letnią dziewczynkę i przez kobietę w wieku 40 lat. Analiza czynników i efektów zmian indywidualnych, tj charakterystycznych tylko dla danej jednostki a nie dla innych, osób w jej wieku zwraca uwagę właśnie na to kiedy pojawia się dane doświadczenie: czy osoba jest gotowa do jego przyjęcia czy też nie posiada odpowiednich ku temu kompetencji, inaczej mówić, czy to szczególne doświadczenie pojawia się za wcześnie, we właściwym czasie, czy za późno.

Rozwój człowieka przebiega zawsze w jakimś otoczeniu społecznym, zorganizowanym na wielu poziomach. Rozwój dzieje się też w czasie , co nie oznacza tylko tego ze zmiany rozwojowe mają swe tempo i dynamikę ale również że osoba ta jest zawsze zanurzone w swej przeszłości, skąd czerpie wiedzę o tym jak działać w różnych sytuacjach; jest umiejscowiona w swoim „ tu i teraz’ aktualnie doświadczając różnorodnych nacisków, tak z własnego organizmu jak i z otoczenia , ale także planuje swoja przyszłość.
Jednostka wraz ze swoim otoczeniem tworzy pewien układ/system, który w miarę upływu czasu zmienia się i ewoluuje, co oznacza, iż „ nie tylko jednostka, ale także kontekst jej życia ulega rozwojowi.
Zatem oba podsystemy tj i jednostka i kontekst jej życia w sposób współzależny się zmieniają. W analizach środowiska należy, więc brać po uwagę wymiar czasu, bowiem różne zdarzenia mają swoją historię, swój początek i swój koniec.
Przez środowisko rozumiemy każde zdarzenie istniejące poza organizmem, które może mieć wpływ na rozwój tego organizmu i na które organizm także może mieć wpływ. W przypadku człowieka mamy tu na myśli to, co występuje i dzieje się poza jego psychiką.
W tym sensie ludzie żyją w podobnych środowiskach zewnętrznych i doświadczają nacisków płynących z działających na podobnych zasadach swoich środowisk wewnętrzny, czyli organizmów rozwijających i zmieniających się pod wpływem posiadanych genów.
Z kolei kontekst rozwoju jest inny dla każdego człowieka; owa inność wynika z indywidualnego nałożenia się ( interakcji) na siebie wpływów środowiska wewnętrznego i otoczenia jednostki w danym okresie i tego jak taka interakcja jest przez podmiot interpretowana i odczuwana.

Funkcjonowanie człowieka można ujmować jako trzy połączone ze sobą obszary/ aspekty tj: psyche, soma i polis, łącznie determinujące jego zachowanie i powiązane wzajemnymi, dwustronnymi relacjami ze środowiskiem zewnętrznym( otoczeniem) i środowiskiem wewnętrznym( wyposażeniem genetycznym). Każdy z tych obszarów pozostaje w specyficznej relacji i z jednym i z drugim środowiskiem. W obszarze polis człowiek, jako istota społeczna podlega oczekiwaniom i wymaganiom społecznym i musi opanowywać takie umiejętności, alby móc im sprostać, ale także tylko takie, które może opanować zgodnie ze swoimi możliwościami wyznaczanymi zasobami środowiska wewnętrznego.
W obszarze soma jako żywy organizm, podlega tak jak wszystkie inne istoty żyjące presji swoich naturalnych biologicznych potrzeb. W obszarze psyche człowiek jako istota obdarzona życiem psychicznym spostrzega, ocenia, porównuje, przezywa to, czego doświadcza od wewnątrz, ze strony swojego organizmu, i z zewnątrz, z otaczającego go świata oraz podejmuje decyzje, co do formy zachowania w danej sytuacji
Jednostka spostrzega swoje otoczenie w określony sposób, dokonuje interpretacji tego, co spostrzega i w rezultacie podejmuje różnorodne działania służące z jednej strony zaspokajaniu jej osobistych potrzeb, a z drugiej spełnianiu oczekiwań i wymagań otoczenia. Oczekiwania te nie zawsze ujawniane są wprost, bardzo często są ukryte np. w tym jak zorganizowana jest przestrzeń i czas, jakie przedmioty są dostępne, a jakie nie, jak zachowują się ludzie pozostający z nią w różnego typu relacjach emocjonalnych i zadaniowych. Oczekiwania te mają formujący wpływ na jej zachowanie, ale jednocześnie zachowania jednostki wypływają na kształt, tego, co ją otacza i na to, jakie oczekiwania formułują ludzie względem niej.
Relacja jest, więc wzajemna, a wpływ obopólny. Z drugiej strony zachowania jednostki wyznaczane są poziomem jej dojrzałości biologicznej, zmieniającym się wraz z wiekiem i także wpływającym na to, jak spostrzega, przeżywa i ocenia otaczającą ją rzeczywistość, i do wchodzenia, w jakiego typu relacje z otoczeniem jest gotowa.

Zdania rozwojowe dorosłego człowieka:
Wybór partnera życiowego
Uczenie się życia z partnerem
Start w rolach rodzinnych
Opieka nad dziećmi
Zarządzanie domem
Start w karierze zawodowej
Wzięcie na siebie odpowiedzialności obywatelskiej
Znalezienie odpowiedniej grupy towarzyskiej
Ustalenie i utrzymanie odpowiedniego ekonomicznego standardu życia
Towarzyszenie dorastającym dzieciom w stawaniu się szczęśliwymi i odpowiedzialnymi dorosłymi
Rozwijanie się różnych dorosłych form spędzania czasu wolnego
Odnoszenie się jako osoba do swojego partnera
Ustalenie jasnej przynależności do swojej wiekowej grupy
Akceptowanie i przystosowanie do zmian fizjologicznych wieku średniego
Przystosowanie się do starzejących się rodziców
Przystosowanie się do słabnących sił fizycznych o pogarszającego się zdrowia
Przystosowanie się do niższych dochodów
Przystosowanie się do śmierci partnera/ małżonka
Ustalenie satysfakcjonującego standardu życia

Tuner, Helms, (1999). Rozwój człowieka. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne (s. 7- 
Czynniki środowiskowe są to czynniki wpisane we wzajemne stosunki między zmieniającą się osobą a zmieniającym się światem Do czynników środowiskowych zaliczają się takie elementy, jak kultura, historia i wydarzenia z życia. Paul Baltes uważa, że na obraz życia jednostki wpływa złożony proces interakcji wielu wpływów środowiskowych. Na rozwój jednostki wpływają trzy główne grupy czynników wyróżnione przez Baltes’a: wydarzenia normatywne związane z wiekiem, wydarzenia normatywne związane z historią oraz nienormatywne wydarzenia życiowe.

Główne typy czynników środowiskowych:
1. Czynniki normatywne związane z wiekiem (rozwój ontogenetyczny) są to normalne czy typowe determinanty, które ściśle wiążą się z liczbą lat danej osoby, a więc raczej dają się przewidzieć, ponieważ są podobne dla większości ludzi. Niektóre z nich są biologiczne, np. menopauza. Inne czynniki normatywne związane z wiekiem obejmują socjalizację i zwyczaje kulturowe, takie jak zawarcie małżeństwa czy przejście na emeryturę. Nazywa się je czasem czynnikami rozwojowymi, ponieważ ich występowanie wykazuje silną korelację z wiekiem metrykalnym.
2. Czynniki normatywne związane z historią (rozwój ewolucyjny) to wydarzenia o szerokim zasięgu, których dana kultura doświadcza w konkretnym czasie. Mogą to być wydarzenia natury biologicznej (np. epidemia czy niedożywienie) albo środowiskowej (np. kryzys gospodarczy lub wojna). Często jednak wydarzenia biologiczne i środowiskowe wzajemnie na siebie wpływają. Czynniki normatywne związane z historią często kształtują tożsamość danej generacji (np. wojna – pokolenie powstańców warszawy).
3. Czynniki nienormatywne odnoszą się do determinantów środowiskowych i biologicznych, które nie dotyczą każdego – mimo iż są znaczące – a ich zaistnienie jest związane z konkretnym wiekiem danej osoby. A zatem czynniki nienormatywne są nieprzewidywalne. Przykłady takich wydarzeń mogą być następujące: brak lub utrata pracy, rozwód, wygrana na loterii, wada wrodzona, atak choroby czy niespodziewana śmierć kogoś bliskiego.

Między tymi trzema grupami czynników środowiskowych interakcje zachodzą w taki sposób, ze wpływy poszczególnych czynników zdają się zwiększać lub zmniejszać w różnych okresach życia człowieka. Wpływ czynników normatywnych związanych z historią i czynników nienormatywnych stają się coraz częstszymi i silniejszymi determinantami we wczesnej i średniej dorosłości.

Możliwości rozwojowe człowieka dorosłego
Współczesna antropologia rozpatruje człowieka dorosłego na dwu płaszczyznach: prakseologicznej i antropologicznej.
Ujęcie prakseologiczne charakteryzuje się statycznym postrzeganiem dorosłości tzn. zakłada konieczność osiągnięcia pewnego progu dojrzałości fizycznej, psychicznej, kulturowej i socjologicznej, aby móc pełnić role przynależne osobom dorosłym lub chociażby być gotowym do pełnienia tych ról.
Ujęcie antropologiczne dorosłość postrzega jako proces trwający od momentu osiągnięcia progu dojrzałości biologicznej, społecznej i psychologicznej aż do śmierci, polegający na ciągłym stawaniu się dorosłym zgodnie ze zmieniającym się zapotrzebowaniem społecznym. Zatrzymanie się rozwoju w którejkolwiek sferze ( z pominięciem oczywiście rozwoju biologicznego , który jak wiemy po osiągnięciu pewnego progu rozwoju w wieku 20 – 25 lat przechodzi w fazę stagnacji, a następnie zaczyna ulegać regresji) oznacza utratę dorosłości. Jednostka przestaje być w danej chwili postrzegana jako gotowa do pełnienia określonych funkcji społecznych, a w związku z tym nie spełnia kryteriów człowieka dorosłego.
Jak wynika z powyższych założeń tylko ujęcie antropologiczne mogę przyjąć do rozważań.

Rozwój to model indywidualnych zmian uporządkowanych w czasie polegający w sferze poznawczej na nabieraniu i zmianie doświadczeń od urodzenia aż do śmierci. Do podstawowych czynników rozwoju zaliczamy:
• aktywność biologiczną
• aktywność własną
• doświadczenie
Rozwój – proces przeobrażeń, zmian, przechodzenia do stanów lub form bardziej złożonych, lub pod pewnym względem doskonalszych:
biologiczny – proces zmian morfologicznych i fizjologicznych
psychiczny – proces przekształcania się i doskonalenia psychiki człowieka
socjologiczny – (rozwój społeczny) – wieloetapowy proces przemian społecznych przebiegających w określonym kierunku.
Rozwój człowieka dorosłego w związku z osiągnięciem pewnego poziomu rozwoju fizycznego i przejścia w stan statyczny, a następnie stopniowej regresji, nie może być rozpatrywany przez pryzmat rozwoju a jedynie możemy zastanawiać się jak przedłuży okres stagnacji i spowolnić proces starzenia się poprzez aktywność zarówno fizyczną jak i nie mniej ważną umysłową.
Rozwój psychiczny to zarówno rozwój ilościowy jak i jakościowy. “Czynniki, wpływające na rozwój działają łącznie i efekt oddziaływania każdego z nich zależy od szerszego kontekstu, w którym występują” (Porębska, 1988, s 121).
Tak, więc kształtować i rozwijać możemy jedynie osobowość kreowaną poprzez czynniki kulturowe, środowiskowe, społeczne jak i samorealizację.
M. Tyszkowa określa rozwój jako spontaniczny proces przynoszący ciągłe powiększanie, modyfikowanie i reorganizowanie struktur psychicznych. Uważam, iż z cała pewnością zachodzi on u wszystkich, ale niekoniecznie jest on procesem spontanicznym. W pewnych przypadkach będzie on samoistny lub wymuszony ( wymogami środowiska społecznego, w jakim funkcjonuje jednostka) , w przeciwnym wypadku przestanie być postrzegana jako osoba dorosła.
Rozwój osobowości jest w pewnym sensie rekompensatą strat, jakie ponosi człowiek w sferze biologicznej na skutek mijających lat. Im bardziej będziemy pracować nad samym sobą i dostarczać niekończących się bodźców do pobudzania procesu rozwoju osobowościowego, tym poczucie szeroko rozumianego przemijania będziemy oddalać od siebie.
Każdy człowiek, chce czy nie funkcjonuje w określonym środowisku społecznym, musi się, więc podporządkować określonym regułom, jakie tam panują, ale tylko aktywne uczestnictwo i kreowanie zachowań społecznych pozwala na pełną samorealizację. Jest o wiele szybszy od tempa rozwoju osób, które zmuszone zostają do nadążania za wzorami, a które nie zawsze na początku akceptują.
“Rozwój osobowości naturalny czy twórczy dokonuje się w ciągu całego życia jednostki” (W. Łukaszewski 1984, s 375). Tak, więc wraz z wiekiem zwiększają się możliwości kierowania własnym rozwojem, podejmowaniem trafnych decyzji. Twórczy rozwój osobowości nie jest celem samym w sobie, lecz niezbędnym elementem do osiągnięcia celów założonych przez jednostkę. Jest to proces samorealizacji, czyli twórczy rozwój osobowości, który wykracza poza aktywność wymuszoną.
Nie do końca zgadzam się z teorią Cumminga i Henry’a iż w miarę przechodzenia z wieku średniego w starczy:
1. Nieuchronnie maleje zakres interakcji społecznych jednostki
2. Jej dobrowolne przystosowanie się do sytuacji nabieranie dystansu wobec cenionych wcześniej interakcji zapewnia dobre samopoczucie i satysfakcję.
I tak jak T. Wujek w pracy zbiorowej “Wprowadzenie do pedagogiki dorosłych” tak i ja uważam, iż teoria ta ma zastosowanie w kulturach charakteryzujących się tym, że rola i miejsce ludzi starych jest ściśle określone. Uważam, że ograniczenie ilości kontaktów interpersonalnych w starszym wieku jest spowodowane zmniejszoną dynamiką życia, a nie zmniejszeniem potrzeb do takowych relacji. W starszym wieku potrzeba więcej czasu na przeanalizowanie i przetworzenie informacji. W kontaktach interpersonalnych cenią bardziej te, które wnoszą coś nowego. Traktują je wybiórczo, jeśli mają takie możliwości. Przy większym doświadczeniu życiowym potrzebują więcej czasu, aby przeanalizować nowy materiał.

W rozważaniach swoich świadomie pomijam trudności, jakie mogą występować w procesie osobowościowego rozwoju człowieka takie jak:
1. Braki w zaspokojeniu podstawowych potrzeb biologicznych człowieka
2. Zagrożenie poczucia bezpieczeństwa i stabilizacji życiowej
3. Nadmierna kontrola prywatności i intymności
4. Zagrożenia wynikające z rutyny i przeświadczenia o nieomylności
Wszystkie wyżej wymienione elementy jeśli nie zasadnicze, to na pewno duże znaczenie w procesie rozwojowym jednostki.

Osobnym zagadnieniem w rozwoju człowieka dorosłego jest proces uczenia się.
Uczyć się – przyswajać sobie pewien zasób wiedzy, wiadomości z jakiejś dziedziny, zdobywać jakąś umiejętność, studiować coś, kształcić się, wyrabiać sprawność, nawyki itp.
Uczenie się  zdaniem psychologii rozwoju obejmować, więc będzie wiele sfer życia jednostki, między innymi życia zawodowego, rodzinnego, zainteresowań czy aspiracji. We wszystkich dziedzinach życia zmiany będą następowały jednocześnie. Zarówno zdobycie nowych umiejętności, czy podnoszenie kwalifikacji zawodowych będą oddziaływać na relacje społeczne i stosunki rodzinne.
Rozwój człowieka dorosłego jest w dzisiejszych czasach faktem, lecz tempo i poziom uzależniony będzie od uświadomienia sobie rangi tego zjawiska we współczesnej rzeczywistości.
A. Brzezińska: Społeczna psychologia rozwoju