Badania nad temperamentem wywodzą się z tradycji badań nad różnicami indywidualnymi, będącej jednym z najpopularniejszych i najbardziej klasycznych podejść we współczesnych badaniach nad osobowością (por. Pervin, 1996). Allport (1937) traktował pojęcie osobowości bardzo ogólnie, obejmując nim takie zjawiska, jak: nawyki, postawy ogólne i specyficzne, upodobania i dyspozycje. Te ostatnie opisywał posługując się pojęciem cechy i zaliczał do nich również charakterystyki temperamentu. Różnice indywidualne były dla Allporta składnikiem definicyjnym osobowości. Jego zdaniem: „Osobowość to dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki, obejmująca te układy psychofizyczne, które decydują o specyficznych dla niej sposobach przystosowania do środowiska (Allport, 1937, s.48)”.
Z punktu widzenia psychologii różnic indywidualnych, używającej do opisu różnic między ludźmi pojęcia cechy lub pojęć pokrewnych, takich jak czynnik czy wymiar, zaliczanie temperamentu do obszaru osobowości jest w pełni uzasadnione. Temperament, zdaniem wielu autorów (Allport, 1937; Buss i Finn, 1987; Guiford, 1975, Strelau, 1992), to jeden ze składników osobowości.
Wychodząc od podejścia do osobowości charakterystycznego dla teorii cech, można powiedzieć, że:
- temperament to materiał wyjściowy, na podstawie którego kształtuje się osobowość, obejmuje więc pierwotne cechy osobowości (podstawowe i fundamentalne) (Allport, 1937);
- w skład temperamentu wchodzą te cechy osobowości, które obecne są od wczesnego dzieciństwa(Buss i Plomin, 1984);
- temperament obejmuje te cechy osobowości, które mają podłoże biologiczne (Buss i Plomin, 1984, Strelau, 1985, 1994).
Brytyjczycy tradycyjnie używają zamiennie pojęć osobowości i temperamentu. Przykładem tej tradycji są koncepcje H. J. Eysencka i J. A. Graya. Według Eysencka (1985) „osobowość ma dwa podstawowe aspekty: temperament i inteligencję. Większość podręczników osobowości zajmuje się wyłącznie temperamentem”. Takie pojęcia, jak wartości, zainteresowania, postawy, choć związane z osobowością, nie są zwykle zaliczane do podstawowego rdzenia tego pojęcia (Eysenck, 1991). Eysenck wymienia 3 podstawowe wymiary struktury osobowości: ekstrawersję, neurotyczność i psychotyczność. Zależnie od kontekstu, nazywa je wymiarami (czynnikami) osobowości lub wymiarami temperamentu.
Podobny pogląd głosi Gray (1973). Omawiając podstawowe zagadnienia związane z lękiem, impulsywnością, ekstrawersją czy neurotycznością, posługuje się zamiennie terminami osobowości temperamentu. Pisze on: „terminów temperament i osobowość używam zamiennie: oba te terminy odnoszą się do tego, co pozostaje z różnic indywidualnych po usunięciu z nich inteligencji ogólnej oraz takich specyficznych właściwości poznawczych, jak zdolności wzrokowo-przestrzenne czy zdolności werbalne” (Gray, 1991, s.122).
Dodać należy, że badacze używający zamiennie pojęć osobowości i temperamentu wywodzą się z reguły z biologicznego nurtu badań nad osobowością, a opisywane przez nich wymiary mają status cech źródłowych, wymiarów głównych i/lub podstawowych wymiarów osobowości.
Logiczną implikacją poglądu, że temperament i osobowość to synonimy (przy założeniu, że z obszaru osobowości wyłączono inteligencję i zdolności), jest wniosek, iż wszystkie cechy osobowości charakteryzują się typowymi dla temperamentu właściwościami (np. obecnością we wczesnym dzieciństwie, uwarunkowaniem biologicznym). A to nieprawda.
Najwybitniejsi przedstawiciele teorii cech w psychologii osobowości podkreślają, że cechy temperamentalne to tylko fragment struktury osobowości. Sformułowany przez Allporta schemat podstawowych cech osobowości obejmował inteligencję, temperament, autoekspresję i towarzyskość (Allport i Allport, 1921/22). Z kolei według Diamonda (1957), pojęcie osobowości obejmuje zarówno cechy temperamentalne (właściwe dla ludzi i zwierząt), jak i cechy specyficznie ludzkie. Do cech osobowości specyficznie ludzkich zaliczył on pojęcie własnej osoby, zainteresowania i motywację oraz cechy rozwijające się pod wpływem kultury.
W latach 50-tych Adcock (1957) opowiedział się stanowczo za rozróżnieniem pojęć temperamentu i osobowości. Wg niego pojęcie temperamentu odnosi się do różnic wrodzonych, stanowiących podłoże osobowości. Cechy temperamentu mogą ulec zmianie pod wpływem czynników oddziałujących na funkcje fizjologiczne, tj. sposób odżywiania, środki chemiczne, temperatura itp.
Guilford (1975) wyróżnił 58 czynników osobowości, z których 18 wiąże się z temperamentem, 35 dotyczy obszaru motywacji (zainteresowań i potrzeb), 5 dotyczy postaw.
Także Cattell (1934-1935, 1965) wyróżnił w osobowości cechy strukturalne o charakterze temperamentalnym i takie, które odnoszą się do dynamiki zachowania (charakteru, czynnika wolicjonalnego). Royce i Powell (1983), wychodząc z pozycji psychologii różnic indywidualnych, wyróżnili 6 systemów, hipotetycznych składników osobowości: system wartości, stylistyczny, afektywny, motoryczny, poznawczy i sensoryczny. Mimo że nie stosują pojęcia temperamentu, można założyć, że system afektywny jest systemem temperamentalnym.
Zamienne stosowanie terminów „temperament” i „osobowość” uznać należy za zbędny redukcjonizm i z wielu powodów jest to praktyka niekorzystna, zarówno dla badaczy temperamentu, jak i badaczy osobowości. Np. tracimy możliwość uchwycenia specyfiki mechanizmów i cech temperamentalnych w porównaniu z innymi właściwościami osobowości – tymi, których zmienność uwarunkowana jest przede wszystkim społecznie.
Definicje
Osobowość- złożony zbiór własności psychicznych (zespół cech), które wpływają na charakterystyczne związki zachowania jednostki, niezmienne czasowo i sytuacyjnie. Psycholodzy osobowości zadają sobie pytanie:W jaki sposób jednostki różnią się między sobą?(Zimbardo)
Temperament- względnie stałe cechy osobowości, występujące u człowieka od wczesnego dzieciństwa, mające swoje odpowiedniki w świecie zwierząt. Pierwotnie temperament zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy neurobiochemiczne, podlega powolnym zmianom spowodowanym procesem dojrzewania oraz indywidualnie zdeterminowanym oddziaływaniem: część składowa osobowości, charakteryzuje się stałością w ciągu życia, podłoże biologiczne, obecne od wczesnego niemowlęctwa(Strelau)
Pojęcia temperament i osobowość są rozróżniane w badaniach psychologicznych (Adcock, 1953; Guilford, 1975; Cattell, 1965; Royce, Powell, 1983), ponieważ temperament ma podłoże biologiczne (Buss, Plomin, 1984; Rothbart, 1989; Strelau, 1985) a „stanowiąc bazę dla rozwoju szeroko rozumianej osobowości, sprzyja ujawnieniu się „pierwiastka genetycznego” w nietemperamentalnych składnikach osobowości” (Strelau, 1998, s. 47). Temperament jest więc podstawą kształtowania się osobowości (Allport, 1937; Endler, 1989), zaś osobowość jest również wynikiem oddziaływań środowiska społecznego (Strelau, 1989). Temperament jest widoczny od wczesnego dzieciństwa (Buss, Plomin, 1984), zaś cechy osobowości ujawniają się później (Buss, Finn, 1987). Temperament jest właściwy dla ludzi i zwierząt (Diamont, 1957), zaś osobowość odnosi się do integracyjnych funkcji zachowania człowieka (Obuchowski, 1985). Temperament jest składnikiem osobowości, czyli cechy temperamentu są zwiastunem późniejszych cech osobowości (Buss, Plomin, 1984; Hagekull, 1994)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz