Racjonalizacja - wynajdowanie logicznych powodów lub wyglądających logicznie dla działań impulsywnych, nieprzemyślanych, niezrozumiałych – w poszukiwaniu dobrej, a nie prawdziwej przyczyny.
Projekcja – w projekcji bronimy się przed uznaniem swych własnych niepożądanych cech, przypisując je innym w przesadnych rozmiarach.
Identyfikacja – uznajemy cechy innych ludzi za własne.
Reakcja upozorowana – ukrywanie jakiegoś motywu przed sobą samym wyrażając w zachowaniu motyw przeciwny: matka nie cieszy się na widok dziecka, później staje się pobłażliwa i troskliwa przesadnie, aby pokazać dziecku i przede wszystkim sobie, że jest dobrą matką.
Dysocjacja – rozszczepienie ogólnej aktywności, kiedy spójność naszych uczuć i reakcji zakłócają konflikty powstałe we wczesnym dzieciństwie. Czynności przymusowe i nadmierne teoretyzowanie.
Wyparcie (represja) – proces wyparcia całkowitego impulsu – nie mylić z supresją, która polega na kontroli impulsów. Np. amnezja
Substytucja – rozwiązywanie problemów i redukowanie napięć:
Sublimacja – proces nieakceptowany społecznie znajduje swój wyraz w formie akceptowanej – pragnienie seksualne w listach miłosnych.
Kompensacja – usilne dążenie do powetowania sobie niepowodzenia w jednej dziedzinie działania przez wybicie się w pokrewnej lub innej dziedzinie.
Cele mechanizmów obronnych: pozytywne i negatywne
Pozytywne: utrzymanie/podsienie szacunku dla samego siebie
Negatywne: ucieczka lub obrona przed lękiem
Różna ujęcia dysonansu społecznego
1) Franken
Podstawą teorii dysonansu poznawczego jest myśl, że ludzie odczuwają potrzebę spójności poznawczej. Teoria ta tłumaczy, czemu kategorie, przekonania i postawy są tak odporne na zmiany. Ludzie maja skłonność do przetwarzania informacji w ten sposób, aby były spójne z posiadanymi strukturami poznawczymi. Ignorują więc informacje do nich nie pasujące i szukają takich, które pasują. Teoria ta zainspirowała badania nad postępowaniem ludzi w sytuacji, gdy okazuje się że jakieś działania nie były spójne z ich strukturami poznawczymi. Ludzie najczęściej ignorują takie informacje szukając innych potwierdzających słuszność dokonanego przez nich wyboru. Starają się przede wszystkim dopasować swoje przekonania i postawy do swoich działań.
Kiedy spotykamy się z nową informacją, która nie przystaje do naszego sposobu myślenia o świecie, powstaje dysonans poznawczy. Podejmujemy wówczas działania motywowane chęcią pozbycia się go. Wzbogacamy więc nasz sposób myślenia o świecie lub zastępujemy nowym, szukamy informacji potwierdzających nasz dotychczasowy sposób myślenia albo też unikamy niewygodnej informacji.
Festinger ujmuje dysonans poznawczy na dwa różne sposoby: twierdzi, że powoduje dyskomfort psychiczny i porównuje go do stanu napięcia popędowego. Większość badaczy skupiła się na tym drugim rozumieniu. Uznali, że dysonans poznawczy wiąże się z pobudzeniem i przeprowadzili badania mające na celu sprawdzenie, czy rzeczywiście dysonans wywołuje pobudzenie fizjologiczne. Wyniki wykazały, że tak jest. Ostatecznego potwierdzenia dostarczyły badania wykorzystujące technikę pisania eseju niezgodnego z przekonaniami. W dwóch różnych badaniach stwierdzono podwyższony poziom reakcji skórno galwanicznych (GSR) podczas pisania takiego eseju.
Festinger twierdzi, ze dostrzeżenie niespójności pomiędzy danymi poznawczymi (przekonaniami, opiniami, postawami) wywołuje dyskomfort psychiczny- rodzaj napięcia wewnętrznego. Jest to stan nieprzyjemny, wiec jednostka stara się go wyeliminować. Uczestnicy badania piszący esej niezgodny z przekonaniami twierdzili, że odczuwali dyskomfort psychiczny, a gdy pisali esej zgodny, nieprzyjemny stan zanikał. Z perspektywy teorii uczenia się strategie zmniejszania dysonansu ulegają wzmocnieniu, bo w wyniku ich zastosowania dyskomfort się zmniejsza. To tłumaczy czemu niektórzy ludzie nigdy nie zaakceptują informacji z którą wielokrotnie się stykają (np. palacze o szkodliwości palenia).
W przypadku, gdy z różnych przyczyn zaangażujemy się w działania sprzeczne z przekonaniami i postawami zdarza się ze zmieniamy przekonania dostosowując je do tego, co zrobiliśmy. Dzieje się tak gdyż zachowań nie możemy już cofnąć i jedynym sposobem redukcji dysonansu jest zmiana przekonań. Ludzie wykonując jakieś działania odpowiadają sobie na pytanie czemu to robią. Zdaniem Bema wnioskujemy o swoich postawach na podstawie obserwacji własnego zachowania. Dlatego dochodzi do zmiany przekonań tylko wtedy, gdy ludzie dobrowolnie angażują się w działania sprzeczne z początkowymi postawami.
Dysonans poznawczy może znacznie upośledzać efektywność działania. Wykazano między innymi, ze może wprawdzie ułatwić wykonywanie zadań doskonale opanowanych jednak przeszkadza w zadaniach trudnych, ponieważ zwiększa pobudzenie, które prowadzi do zawężenia uwagi. Dysonans poznawczy jest przyczyną kłopotów z koncentracją, wiec ludzie próbują zapanować nad pobudzeniem sterując dopływem informacji. Aktorzy np. odkładają przeczytanie recenzji ze sztuki, w której grali, do chwili gdy będą mieli dużo czasu aby się zastanowić i umieścić je we własnej perspektywie.
Franken. R.E. (2005) Psychologia motywacji str. 71-72, 183-185:
2) Wojciszke
Teoria dysonansu opiera się na założeniu, że ludzie dążą do zgodności miedzy różnymi przekonaniami o tej samej sprawie i spójności miedzy swoimi poglądami a postępowaniem. Jeśli wskutek odebrania nowej informacji, myślenia lub własnego postępowania pojawi się psychologiczna sprzeczność, rodzi to dysonans, czyli nieprzyjemny stan emocjonalny o właściwościach popędu, w tym sensie, że powoduje ogólną mobilizacje organizmu, motywację do jego usunięcia i antycypacyjnego unikania. Dysonans jest tym silniejszy im większa jest wywołująca go niezgodność, im ważniejszej dla człowieka sprawy ona dotyczy i im silniej sprzeczne przekonania powiązane są z innymi przekonaniami człowieka. Dysonans ma wiele konsekwencji np. zmiana postawy po wysłuchaniu sprzecznego z nią komunikatu pochodzącego z tak wiarygodnego źródła ze nie możemy zakwestionować jego wiarygodności i jedynym sposobem redukcji dysonansu jest zmiana własnej opinii, dostosowanie jej do autorytetu.
Gdy pod wpływem subtelnych nacisków zewnętrznych postępujemy sprzecznie z przekonaniami (jednak nacisków zewnętrznych nie tak dużych by uzasadnić nasze postępowanie) to występujący dysonans będzie redukowany przez dostosowanie poglądów do zachowania. A. Elliot, P. Devine przeprowadzili eksperyment psychologiczny ilustrujący co się dzieje w sytuacji wymuszonej zgody czy niewystarczającego uzasadnienia. Badani przeciwni podwyżce czesnego mieli napisać argumenty przemawiające za tym pomysłem. Połowie badanych podkreślono możliwość wolnego wyboru. Dodatkowo połowa z nich oceniała stopień odczuwanego dyskomfortu przed napisaniem sprzecznych argumentów a druga połowa po napisaniu. Okazało się ze po napisaniu argumentów nieprzyjemny stan dysonansu zmalał. Takie zjawisko wystąpiło jednak tylko w grupie mającej swobodny wybór uczestniczenia w eksperymencie. W innej grupie gdzie badanym powiedziano, że zostali wylosowani i muszą napisać argumenty za podwyżką. Tu osoby nie czuły się odpowiedzialne za swoje zachowanie i dysonans nie powstawał, o czym świadczą niskie oceny dyskomfortu.
Badania te wskazują, że kiedy człowiek czuje się osobiście odpowiedzialny za zachowanie sprzeczne z własnymi przekonaniami, zaczyna przekonania dostosowywać do tego co zrobił, jednak warunkiem koniecznym jest spostrzeganie własnych zachowań jako niewymuszonych sytuacją.
Druga klasa reakcji wyjaśnianych przez dysonans to następstwa niewymuszonych decyzji. Każda swobodna decyzja, jeśli tylko dotyczy ważnej sprawy, nieuchronnie prowadzi do dysonansu. Dysonans podecyzyjny może być redukowany na różne sposoby: prze zmianę lub unieważnienie decyzji, wprowadzenie przekonania ze konsekwencje możliwości wybranej i odrzucanej w dużym stopniu się pokrywają albo są nieważne. Występuje też efekt zamrożenia, polegający na wzroście subiektywnej atrakcyjności opcji przyjętej a spadku atrakcyjności opcji odrzuconej. Wykazały to badania Brehma (1956) i Malewskiego (1962), gdzie ludzie oceniali atrakcyjność płyt a jako nagrodę mogli sobie wziąć jedną z płyt. Po wyborze ponownie oceniali atrakcyjność. Atrakcyjność wybranej płyty wzrosła zaś odrzuconej spadała. Jednak działo się to tylko w wypadku, gdy początkowa atrakcyjność płyt była zbliżona. Gdy badani wybierali między najlepszą i najgorsza płytą to zjawisko nie zachodziło. Badania Malewskiego wykazały dodatkowo, że różnice wystąpiły tylko pośród osób o wysokiej samoocenie. Jedynie u tych osób informacje o wadach opcji wybranej i zaletach odrzuconej rodzą rzeczywisty dysonans. W przypadku osób o niskiej samoocenie negatywne informacje po dokonanym wyborze są w zasadzie zgodne z ich złym mniemaniem o sobie. Aronson uważa, że dysonans powstaje tylko wtedy gdy niezgodność jest ciosem dla samooceny. Argumentem za tym jest fakt zanikania podysonansowej zmiany postaw, jeżeli bezpośrednio przed zachowaniem sprzecznym z postawą ma się okazję do podniesienia swojej samooceny.
Współcześnie uważa się, że sytuacje wywołujące dysonans to takie sytuacje gdy człowiek ma na temat tej samej sprawy przekonania, które prowadzą do wzajemnie sprzecznych ocen i działań.
Wojciszke. B. (2002) Człowiek wśród ludzi str 52-55:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Dysonans_poznawczy (dużo przykładów badań)
3)Łukaszewski
Współczesna psychologia osobowości postuluje istnienie swoistego procesu motywacyjnego uruchamianego na poziomie struktur poznawczych. Motywacja powstaje w wyniku konfrontacji informacji napływających z informacjami zakodowanymi w systemie poznawczym. Właściwość wzbudzania motywacji ma przede wszystkim tzw. rozbieżność informacyjna (Łukaszewski, 1976, 1976), czyli różnica w treści informacji dotyczących tego samego stanu rzeczy. Występuje w formie rozbieżności (niezgodności, sprzeczności) między informacjami napływającymi i między informacjami już zakodowanymi. Na rozbieżność informacyjną składają się głównie informacje sprzeczne, nowe, różnorodne, nieoczekiwane, niepewne, wieloznaczne lub złożone. Moc regulacyjna rozbieżności informacyjnej zależy od:
- treści informacji (tzn. czy dotyczą stanów otoczenia, własnej osoby, relacji ja- otoczenie lub programów zachowania się)
- stopnia ich znaczenia dla systemu
- perspektywy czasowej (stany rzeczy przeszłe, teraźniejsze i przyszłe)
- charakteru stanów rzeczy (np. typowe i idealne)
- reguł przetwarzania informacji np. zasad zgodności ewaluatywnej lub deskryptywnej)
Dążenie do redukowania rozbieżności informacyjnej jest przejawem tendencji struktur poznawczych do przywrócenia zachwianej równowagi funkcjonalnej i wynika z obowiązującego w systemie żywym prawa zachowania homeokinezy (równowaga zachowana poprzez ciągłe zmiany).
Jakubik, A. (1999). Zaburzenia osobowości.
Zgodnie z koncepcją Łukaszewskiego (1985), naczelną regułą kierującą organizacją, warunkującą reorganizacje i wyznaczającą funkcjonowanie osobowości jest zasada tłumienia różnorodności. Realizowana jest ona przez dwie reguły bardziej szczegółowe: zasadę unikania i zmniejszania rozbieżności informacji oraz zasadę dążenia do zgodności informacji. Obie współwyznaczają inne formy zachowania się. Pierwsza (typ obronny) ma zastosowanie w zachowaniach reaktywnych, opartych na sprzężeniu zwrotnym ujemnym, druga (typ innowacyjny)- w zachowaniach celowych, funkcjonujących w oparciu o sprzężenie zwrotne dodatnie. Zadaniem pierwszej zasady jest utrzymanie stanu dotychczasowego (w zaburzeniach osobowości dominuje unikanie i zmniejszenie rozbieżności informacyjnej za pomocą różnych mechanizmów obronnych, a w przypadku drugiej-modyfikacja istniejących stanów rzeczy.
Wg teorii motywacji poznawczej (Festinger), zachowanie się człowieka może zmierzać bądź do usunięcia rozbieżności informacyjnej, bądź do jej zwiększenia. Kierunek zachowania zależy od stopnia, w jakim rozbieżność informacji wpływa na wzrost lub obniżenie ogólnego poziomu aktywacji. Każda rozbieżność informacyjna powoduje wzrost aktywacji i pobudzenia obwodowego, a w konsekwencji podwyższenie napięcia procesu emocjonalnego i wzbudzenie motywacji. Ponieważ system żywy dąży do utrzymania optymalnego poziomu aktywacji, czyli wewnętrznej równowagi funkcjonalnej, to jeśli wyjściowy poziom aktywacji był niski (podoptymalny), wtedy rozbieżność podwyższa go, a sprawność regulacyjnych funkcji systemu poznawczego wzrasta. Jeżeli natomiast rozbieżność informacyjna spowodowała już podwyższenie aktywacji do poziomu optymalnego, wówczas każda kolejna rozbieżność informacji wywołuje aktywację nadoptymalną, przez co narasta stopień zakłócenia funkcji regulacyjnych. Ponieważ motywacja jest krzywoliniową funkcją poziomu aktywacji, to natężenie procesów motywacyjnych spada przy nadmiernym wzroście aktywacji i dlatego mała (potrzebna do osiągnięcia stanu optymalnego) i bardzo duża rozbieżność informacji nie wywołuje lub hamuje zachowania ukierunkowane na usunięcie niezgodności informacyjnej.
Zachowania celowe (realizacja zadań) są motywowane przez rozbieżność między informacjami dotyczącymi tego samego stanu rzeczy, przy czym natężenie motywacji jest funkcją wielkości rozbieżności informacyjnej. Łukaszewski przyjmuje, że istnieją dwie zasadnicze formy redukowania rozbieżności informacyjnej: zmiany w napływających informacjach, prowadzące do zmiany w otoczeniu i/lub zmiany w informacjach zakodowanych, prowadzące do zmian w osobowości (zmian struktur poznawczych).
Stopień rozbieżności informacyjnej i odpowiadające jej typy zachowań składają się na kontinuum:
- brak rozbieżności (zgodność informacyjna)- włączanie napływających informacji w istniejące struktury poznawcze
- mała rozbieżność- tolerancja na rozbieżność informacji bez tendencji do jej redukowania
- średnia rozbieżność- zmiany w informacjach napływających (za pomocą mechanizmów obronnych)
- duża rozbieżność- częściowe zmiany w informacjach napływających, a częściowo w zakodowanych
- bardzo duża rozbieżność- zmiany w istniejących strukturach poznawczych
- rozbieżność krytyczna- utrata motywacji do usunięcia rozbieżności informacji
Indywidualna tolerancja na rozbieżność informacyjną obniża się w zależności od poniższych zmiennych:
- wysokiego wyjściowego poz. Aktywacji
- sytuacji antycypowania rozbieżności (wtedy nawet info zgodne są postrzegane jak rozbieżne)
- niskiego stopnia rozwoju struktur poznawczych
- wysokiego zapotrzebowania struktury :ja” na informacje potwierdzające
- znaczącego miejsca informacji zakodowanych w hierarchii wartości podmiotu (dominującej pozycji danej struktury w sys. poznawczym)
- ja idealnego” jako standardu regulacji
- wysokiej reaktywności
- nieskuteczności mechanizmów przystosowawczych
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz