Mechanizmy wpływu lęku na procesy poznawcze

Lęk jako stan i lęk jako cecha są ważnymi determinantami przebiegu procesów poznawczych – wpływają bowiem na alokację zasobów uwagi selektywnej, determinując sposób przeszukiwania pola uwagi. U osób lękowych w sytuacji braku zagrożenia skaning pola ma charakter ekstensywny (szeroki zakres, płytki poziom przetwarzania), przy czym detekcja sygnałów zagrażających (wywołujących strach) powoduje u tych osób intensyfikację uwagi (wąski zakres, głęboki poziom przetwarzania) oraz jej koncentracje na treściach jej zagrażających (uwaga tunelowa; przekierowanie uwagi z zadania na sygnały lękotwórcze).

W wypadku braku bodźców zagrażających ekstensyfikacja uwagi osób lękowych prowadzi z jednej strony do większej liczby intruzji (problemy z hamowaniem dystrakcji z powodu płytkiego przetwarzania informacji), a z drugiej – do wyraźnej redukcji interferencji Stroopa (korzyści związane ze stosowaniem sensorycznych kryteriów selekcji na płytkim poziomie przetwarzania informacji). W razie wystąpienia bodźców zagrażających (niekorzystna dla Ja ocena innych)intensyfikacja uwagi osób lękowych na treści zagrażające powoduje przeniesienie uwagi z wykonywanego zadania na bodźce lękotwórcze, czeko konsekwencją jest brak czujności na inne sygnały. Usunięcie sytuacji zagrożenia prowadzi z kolei do zwolnienia przetwarzania informacji, ale tylko u osób o niskich wynikach na skali lęku. Osoby lękowe w takim przypadku nadal szybko I ekstensywnie przeszukują pole uwagi.

Uczucie lęku przejawia się obniżeniem progów percepcji dla bodźców sygnalizujących zagrożenie i jest bezprzedmiotowy, niezwiązany z konkretnym obiektem. Może być na przykład generowany przez konflikt dążeń podmiotu. Podstawową funkcją lęku jest ułatwienie detekcji bodźców zagrażających oraz pomoc systemowi poznawczemu w organizacji szybkiej i efektywnej odpowiedzi na zagrożenie. Analizując związek lęku i uwagi, często mówi się o nadczujności. Zgodnie z hipoteza nadczujności lęk ma nie tylko wpływać na formalne parametry przetwarzania informacji (głębokość, zakres), ale również determinować priorytety w tym przetwarzaniu, organizując przeszukiwanie pola uwagi w kierunku, z którego są spodziewane informacje o zagrożeniach. Lęk wpływałby na procesy zachodzące przeduwagowo, a dokładnie przed zaangażowaniem mechanizmu wykonawczego. Zadaniem tych procesów jest automatyczna segregacja pola uwagi (wyróżnienie części tego pola, zawierających sygnały lub dystraktory), ułatwiająca późniejsze kontrolowane przeszukiwanie. Lęk zdaniem psychologów organizowałby przetwarzanie informacji na długo przed detekcją bodźca z zagrażającego, a jego oddziaływanie wiązałoby się z funkcjonowaniem mechanizmu ofirntacyjnego.
Źródło: „Podpatrywanie myśli i uczuć. Zaburzenia i optymalizacja procesów emocjonalnych i poznawczych. Nowe kierunki badań“ – M.Fajkowska, M. Marszał-Wiśniewska